Column Joost Kievit – Zorgplicht
Zorgplicht. Ik denk dat de meeste mensen niet weten dat ze een zorgplicht hebben voor in het wild levende planten en dieren. Toch staat dat al heel lang in de wet. En iedereen wordt geacht de wet te kennen. Natuurlijk is de praktijk anders. Niemand kent alle wetten en van deze wettelijke zorgplicht zullen de meeste mensen nog nooit gehoord hebben. Maar hij is er dus wel, die wettelijke verplichting. Er staat geen straf op. Het is een soort symbool wetgeving. Je kan het een beetje vergelijken met het vuurwerkverbod in sommige gemeenten. Je stelt een verbod in om vuurwerk af te steken, je zegt van tevoren dat er niet gehandhaafd wordt en de verkoop gaat gewoon door. Het is niet zo vreselijk moeilijk om dan te voorspellen wat er gaat gebeuren.
Symbool politiek, symbool wetgeving dus. Zo zit het ook een beetje met de zorg voor de natuur. Zo’n 30 jaar geleden waren er al grote zorgen over het verlies van de variatie aan leven op onze aarde. In Rio de Janeiro sloten 192 landen een overeenkomst. Ze spraken af dat het verlies aan biodiversiteit gestopt zou worden. Ook ons land sloot daarbij aan. We weten nu dat er niet zoveel van terecht gekomen is. Het leidde wel tot nationale wetgeving. En ook tot een algemene wettelijke zorgplicht. Ik kan me herinneren dat ik bij de komst van die zorgplicht een overleg had met de dijkgraaf van het waterschap. Ik vertelde hem over de nieuwe wet en vroeg: hoe ga je daar bij het waterschap invulling aan geven? De vraag heeft niet geleid tot veel zorg voor de natuur in die tijd.
Het is maar symbool wetgeving. Niemand spreekt je er op aan als je er niks mee doet. Zelfs de overheden nemen het niet serieus. Maar de zorgplicht is er wel degelijk. Zo’n kwart eeuw nu, vastgelegd in wetten die de omgang met de natuur regelen. We hadden een Flora en faunawet, toen werd het de Natuurbeschermingswet en nu is het de Omgevingswet. De zorgplicht verhuisde steeds mee naar weer een nieuwe wet.
Die natuurwetten kennen hele specifieke concrete bepalingen. Bijvoorbeeld over het uitsteken van sommige plantensoorten, het verstoren van nesten of het vangen van dieren. Maar dus ook een algemene zorgplicht. Iedereen wordt geacht om activiteiten die nadelig zijn voor in het wild levende planten en dieren en hun leefomgeving achterwege te laten. Alle planten en dieren, dus ook wat we gewoonlijk onkruid noemen of de muizen in je schuurtje. Mag je dan je tuin niet meer wieden? Dat zou toch gek zijn? Ja dat zou inderdaad van de zotte zijn. De zorgplicht zegt verder: je moet dus die nadelige activiteiten achterwege laten, tenzij dat in redelijkheid niet kan worden verwacht. In dat geval moet je wel schade aan planten dieren zoveel mogelijk voorkomen, beperken en herstellen.
Het is dus nogal vaag wat de wetgever wil, de normen zijn niet duidelijk en in ons bestel is het dan gebruikelijk dat een rechter de norm bepaalt van wat is wel of niet redelijk is. Maar ja, niemand bekommert zich om deze zorg dus voor zover mij bekend is daar nog nooit een rechter bij ingeschakeld. Maakt dat deze symbool wetgeving dan waardeloos? Dat zou ik toch niet willen zeggen. Die ruime en algemene formulering geeft ook burgers ruimte voor interpretatie.
Ik had heel vroeger een nieuwbouw tuintje en ik tuinierde met wilde plantensoorten. Dat leverde ook een boeiend insectenleven op. Ik viel wel uit de toon en er waren mensen die zich er aan ergerden. Tuinieren met een combinatie van wilde en cultuurplanten is in opkomst. Omdat smaken verschillen en ook om te helpen bij het herstel van biodiversiteit. Zo’n tuin ziet er vaak minder glad en strak uit. Mensen worden daar op aangesproken. Ze kunnen simpel reageren: dit is hoe ik mijn wettelijke zorgplicht invul.
Recent is bij mij in de buurt een fietspad aangelegd. Een mooie voorziening waar ik ook gebruik van maak, maar 6000 m2 van een waardevolle berm met een mooie variatie aan planten en dieren onder het asfalt gestort. Was dat nadelig voor de planten en dieren? Dat lijkt me duidelijk. Had de overheid de aanleg van het fietspad dan achterwege moeten laten? Dat lijkt mij niet redelijk. Het fietspad is een belangrijke voorziening en de overheid zorgt daarvoor. Wat wel verwacht kan worden is dat de overheid de schade aan natuur zoveel mogelijk voorkomt, beperkt en herstelt. En daar is helemaal niets aan gedaan. In een brief heb ik de betrokken overheden gevraagd om hun zorgplicht alsnog serieus te nemen. Ik ben benieuwd naar het antwoord.