Column Joost Kievit – Silent-spring
“Silent Spring” is de titel van een boek. Twee keer in het Nederlands vertaald onder de namen “Dode Lente” en “Verstild voorjaar”. Het boek behoort tot de 25 belangrijkste wetenschappelijke boeken ooit. Rachel Carson, een Amerikaanse biologe schreef het begin jaren 60 van de vorige eeuw. Ze waarschuwde ermee voor een groep bestrijdingsmiddelen. Het ging om de zogenoemde gechloreerde koolwaterstoffen. DDT was een berucht middel uit die groep. De middelen werden heel veel gebruikt voor de bestrijding van insecten in de landbouw. Maar ook daarbuiten. Ze werkten prima en op het eerste gezicht waren er weinig nadelen, maar dat was gezichtsbedrog. En met “Silent Spring” stelde mevrouw Carson dat wereldwijd aan de kaak.”
Wat was het geval? DDT en verwante middelen breken niet of nauwelijks af. Ze hopen op in lichaamsvet. Vogels en andere dieren die vergiftigde insecten aten kregen daardoor een hogere dosis van het gif in hun lijf. Stapeling van gif. Dieren aan het eind van de voedselketen kregen te maken met hoge concentraties gif in hun lichaamsvet. En in tijden dat ze dat vet gebruikten, bijvoorbeeld in een strenge winter periode, deed het gif zijn werk. Vogels vielen letterlijk dood uit de lucht. Soms lagen er honderden dode vogels in bossen en parken. In ons land werden roofvogels en reigers zeldzaam. Het werd lente en het bleef stil in het bos. Dode lente.
Het bleef niet beperkt tot de dieren. Ook de mens staat aan het eind van de voedselketen en moedermelk is van nature erg vet. De concentratie gif in de melk was zo hoog, dat het niet als consumptiemelk verkocht had mogen worden. Jonge moeders stonden voor een duivels dilemma. Borstvoeding geven of niet?.
Een verbod op middelen als DDT is er gekomen. Dat duurde wel lang. Het verzet van producenten als Shell was hardnekkig. Exporteren van het gif naar ontwikkelingslanden ging nog heel lang door. Dan hoop je dat we van zo’n geschiedenis geleerd hebben. Nee dus, die geschiedenis herhaalt zich nu. Recht onder onze ogen. Vergiftiging van onze leefomgeving blijft het verdienmodel van fabrikanten van bestrijdingsmiddelen. We beleven nu “Silent Spring 2.0”.
Terwijl ze de verkoop van de oude middelen zoveel mogelijk probeerden te rekken, werd er hard gewerkt aan iets nieuws. En in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw brachten Shell en Bayer een nieuwe groep bestrijdingsmiddelen op de markt. Neonicotinoïden is de welluidende naam van deze groep gifstoffen. Kortweg neonics genoemd. Chemisch verwant aan nicotine. Ze worden gebruikt in de landbouw om gewassen te beschermen tegen insectenvraat. Neonics verspreiden zich via de sapstroom door de hele plant. Ook stuifmeel en nectar worden zo voorzien van een portie gif. Dat gif grijpt aan op het zenuwstelsel van insecten. Een minimale hoeveelheid is genoeg om het oriëntatie vermogen van bijvoorbeeld een bij te verstoren. Nest en voedsel kan hij niet meer vinden en het dier is gedoemd te sterven. Het is logisch dat de werking niet beperkt blijft tot de insecten die een plaag vormen.
Ook in huishoudens zijn de Neonicotinoïden doorgedrongen. Voor de bestrijding van vlooien en luizen bij huisdieren bijvoorbeeld en in mierenlokdoosjes. Het gif breekt moeilijk af en is nu overal in de bodem en het water te vinden. Uitgebreid en wereldwijd wetenschappelijk onderzoek toont het dodelijke effect op bijen, waterinsecten, vissen en vogels aan. Zo maakt de Wageningen Universiteit in een recente publicatie het resultaat bekend van 50 wereldwijde studies naar het effect van neonics op 12 vogelsoorten. Vrijwel elk aspect van het vogelleven wordt negatief beïnvloed. Verminderde oriëntatie waardoor ze op de trek de weg kwijtraken, afwijkingen bij de jongen en korter leven zijn onder andere de gevolgen.
In de periode dat het gif ruim verspreid is, vanaf de jaren 90, zijn we zo’n 75 % van het insectenleven kwijtgeraakt. Toeval? Niet uitgesloten maar ook niet aannemelijk. Er komen geleidelijk aan verboden. Verschillende toepassingen mogen niet meer, maar er is ook verzet vanuit de bestrijdingsmiddelen industrie en de landbouw. Een algeheel verbod laat nog op zich wachten. En het voorjaar wordt stiller. Silent Spring op herhaling.
Uit een Zwitsers onderzoek komt nu naar voren dat neonics ook in de hersenen, het bloed en de urine van jonge kinderen voorkomen. Jonge hersenen zijn erg kwetsbaar en het zenuwstelsel van mensen kent grote overeenkomst met dat van de dieren die van het gif doodgaan. Stuitend vind ik het.