Column Joost Kievit – Groei
Groei, groeien moet. Als mensen hebben we een bijna dwangmatige obsessie voor groei. Carrière en inkomens om maar eens wat te noemen. We hebben de neiging om altijd meer te willen. Economische groei moet ook. Als we niet groeien, dan spreken we van een recessie en dat wordt als negatief ervaren. Terwijl er legio signalen zijn dat groei helemaal niet zo positief is. Het veroorzaakt grote problemen en is op den duur niet vol te houden.
Na een geboorte is het wel zo’n beetje de meest gestelde vraag. Groeit het goed? En als de groei van ons kind of kleinkind stagneert, dan zijn er zorgen. Terecht natuurlijk. Jong leven moet tot wasdom komen en een gezonde groei hoort daar bij. Maar op een gegeven moet de groei afvlakken. Doorgroeien geeft grote problemen. Overgewicht, obesitas en de ziektes die daarmee verband houden, tasten de volksgezondheid aan en kosten de samenleving vele miljarden.
Evenwicht is beter. De natuur geeft ook juist dat voorbeeld. Blijvende groei bestaat niet in de natuur. Daar zien we altijd een ontwikkeling naar evenwicht. Vaak een golvend evenwicht. Een korte periode van groei wordt gevolgd door krimp. Als voorbeeld de aantallen muizen en uilen en een gebied. Er zijn weinig uilen. Dat geeft de muizen vrij spel. Er is genoeg voedsel, er worden veel jongen geboren die zelf ook weer voor nageslacht zorgen. Het aantal muizen groeit snel en de uilen reageren daarop. De muizen zijn een makkelijke en overvloedige prooi. Er komen meer uilskuikens, die ook probleemloos volwassen worden. Het aantal uilen neemt toe maar de muizen merken dat. Dat aantal gaat naar een dieptepunt. Er komt minder voedsel voor de uilen en de aantallen nemen af. Tijd voor de muizen om weer uit het dal te kruipen. Zo schommelen de aantallen rond een bepaald gemiddelde. Blijvende groei komt in de natuur niet voor. Simpelweg omdat dat niet is vol te houden. Er zit geen toekomst in.
Niettemin zien we dat het beleid in onze samenleving gericht is op blijvende economische groei. Als we een poosje niet groeien of zelfs krimpen – we spreken dan ook wel van negatieve groei – dan is er paniek. Al heel snel gaat het over een economische crisis. Economen komen langs in het journaal en allerlei praatprogramma’s om de situatie te duiden. Doemscenario’s voor de koopkracht, de werkgelegenheid en de pensioenen passeren de revue. Onze welvaart is in het geding. En dat kan natuurlijk niet. We moeten ten koste van alles blijven groeien.
Toch houdt dit geen stand. Dat blijkt steeds meer. Waarschuwingen waren er vele. Een halve eeuw geleden waarschuwde de Club van Rome al met het rapport “Grenzen aan de groei”. Grondstoffen zouden schaarser worden en je kunt niet straffeloos je eigen leefomgeving blijven vervuilen. Ze toonden dit aan met computermodellen. Diverse economen verkondigen tegenwoordig ook de boodschap van matiging. En we lopen nu tegen de grenzen aan. Groei van het energiegebruik: het klimaatprobleem neemt desastreuze vormen aan. Groei van de visserij: uitstervende vissoorten, vangstverboden en vloot sanering. Groei van de veestapel: we komen om in de mest. Het stikstofprobleem werkt verlammend.
Om maar een paar voorbeelden te noemen. De aanpak van die problemen kost heel veel geld. Het wrange is wel dat al dat geld met de miljarden die we aan de bestrijding van overgewicht moeten besteden zorgen voor economische groei. Economische groei betekent een toename van het Bruto Binnenlands Product ofwel datgene wat we met elkaar verdienen. Dus zo’n overstromingsramp als in Limburg met enorme schade, waar diverse beroepsgroepen weer een dikke boterham aan verdienen, is een impuls voor onze economie. We groeien. Het gaat goed.
Het moet toch duidelijk zijn daar iets heel erg scheef zit. Dat we onszelf belazeren met die economische groei. Dat we beter kunnen mikken op een evenwicht. In acht nemen wat onze planeet aankan. Minder materiele welvaart, meer welzijn. Blijvende groei kan niet. Zangeres Nynke Laverman verwoordt het treffend in een song, waarin ze zich als voorouder richt tot toekomstige generaties. Ze vraagt excuus voor de ellende die we die generaties aandeden. Ze noemt economische groei onze “heilige graal”. En het faalde, het hield geen stand.