Column Han van der Horst – Vasten
Ha mensen, dit zijn akelige dagen vol onrustbarend nieuws en even onrustbarende ontwikkelingen. Ik kan Uw avond verder bederven door ze met elkaar in verband te brengen en vervolgens een doemscenario te schetsen voor U en de buren maar daar schiet niemand iets mee op.
Daarom wil ik graag met U een thema behandelen dat in al het waan van de dag geweld als door een stormwind uit de aandacht is weggeblazen. De vasten: die is vanavond precies een week gaande. Alleen de vrome staatssecretaris Leo Blokhuis heeft ons er op gewezen. Hij zag een nieuwe aanleiding om drinkers te pressen het glas althans tijdelijk te laten staan. Hij deed dat zelf ook, de komende veertig dagen, zo beloofde deze bewindsman.
Ach ja, de veertig dagentijd, de lijdenstijd de vasten. Uit het gegeven dat ik het over de vasten hebt kunnen de in godsdiensten geschoolde luisteraars meteen vaststellen dat ze met mij katholiek vlees in de kuip hebben. Dat niet alleen, ik heb ook nog de tijd meegemaakt dat die vasten iets voorstelde. Wát leerden wij op de lagere school waar de broeders van de Onbevlekte Ontvangenis ons tijdens het dagelijkse half uur godsdienst probeerden op te voeden tot vurige en niet tot lauwe katholieken die er de kantjes van af liepen en hun godsdienstplichten zo minimaal mogelijk vervulden? De dag begon altijd met godsdienstles of nee, die begon uiteraard met een stevig gebed. Onder leiding van de broeder deden wij drie onze vaders en drie weesgegroeten, aangevuld en op smaak gebracht met zogenaamde schietgebedjes. Ik zal er een doen: Maria, koningin van de Vrede, bid voor ons.
In die tijd stelden de vasten nog iets voor: je mocht, leerden wij, gedurende de veertig dagen voor pasen, slechts een volle maaltijd per dag gebruiken. Op zondag gold er een pauze. Vlees was uit den boze. Dat gold overigens voor elke vrijdag van het jaar. Vandaar dat katholieken dan vis eten, als ze het kunnen betalen exquis toebereid want het kerkelijk recht stelt dat gelovigen de voorchriften op de voor hen zo gunstig mogelijke wijze mogen uitleggen, vooral wanneer twee rechtsregels met elkaar in strijd zijn. Prima geloof dat katholicisme. Ik kan het iedereen van harte aanbevelen maar dit terzijde. Er bestond dus een groot verschil met ramadan: moslims mogen niets eten en drinken zo lang het licht is om in de avond en de nacht de schade ruimschoots in te halen. Katholieken zaten aan die ene volledige maar wel vleesloze maaltijd vast, licht of donker. Ik herinner me nog iets: mijn oma deed op goede vrijdag, de dag dat Christus werd gekruisigd, nooit melk of suiker in haar koffie.
Dit alles had voor mij persoonlijk geen gevolgen: kinderen, bejaarden en zieken hoefden niet te vasten. De verplichting begon pas op je veertiende jaar. Ik stelde dan ook tot mijn ongenoegen vast, dat mijn vader – al dik in de dertig – tijdens de vasten gewoon zat door te schransen. Hij zou op deze manier zeker in de hel komen. ¨Je vader verricht zware lichamelijke arbeid¨, wist mijn moeder, ¨Dan hoeft het niet¨. Ik nam hier genoegen mee maar in mijn hart wist ik dat het flauwekul was. Mijn vader was handzetter in een drukkerij. Hij tilde duim en wijsvinger losse letters op en plaatste die in een zogenaamde zethaak. Ook ontmoedigde mijn moeder actief het op school gepropageerde vastentrommeltje. Wij moesten in de loop van de week gekregen snoepjes in een apart trommeltje bewaren om die dan op zondag achter elkaar op te eten. Dat werd een vieze kleefboel, vond mijn praktische moeder. Bovendien kreeg je dan op zondag een vuile maag. Het vurige katholicisme was maar een dun laagje bij mij en ik staakte mijn gezeur om een trommeltje. Toen ik eenmaal het veertiende levensjaar bereikte, was het tweede Vaticaanse Concilie in volle gang. Dat liet van de vastenverplichtingen maar heel weinig over. Overigens: als U het woord vastenactie ziet, geef dan wat. De opbrengst is bedoeld voor de strijd tegen de honger in de wereld.