Column Giel van Strien – Als de polder wordt bedreigd, geef je het model op
Onze laatste grote landelijke crisis was de bijna-watersnood in het midden van de jaren ’90. Ik moet de laatste tijd vaak denken aan de ontruiming van de polders in het rivierenlandschap in 1995. Door aanhoudende neerslag in Duitsland, Frankrijk en België was het water in Maas en Rijn tot recordhoogte gestegen. Een paar dorpjes in Limburg liepen onder, maar de grote ramp leek zich in het midden van het land te gaan voltrekken: de Betuwe, Bommelerwaard, Tielerwaard en Land van Maas en Waal dreigden allemaal onder te lopen. Nederland had zich sinds 1953 met het Deltaplan gericht op een zeedefensie maar werd nu volledig verrast doordat het water in de rug aanviel. De stijging ging zo snel dat de evacuatie van de Neder-Betuwe hals over kop werd afgekondigd en uitgevoerd. Na het bevel verlieten in totaal zo’n tweehonderdduizend mensen hun huis. Ordelijk en grotendeels zonder wanklank. Polders raakten binnen een etmaal onbewoond. Honderden militairen kregen orders de dijken met zandzakken te versterken. Een ramp werd met succes afgewend.
Dat de onderschatting van het rivierwater zonder grote consequenties bleef, was te danken aan succesvol crisismanagement. Hierbij kwam natuurlijk de ervaring van een eeuwenlange strijd tegen het water goed van pas. Daarbij werd de belangrijkste regel van het Nederlandse crisismanagement toegepast: als de polder wordt bedreigd, geef je het model op. Het poldermodel is een fantastische overlegstructuur, dat Nederland veel heeft gebracht en nog brengt, maar het is totaal ongeschikt om crisissen aan te pakken. Een crisis kun je alleen bestrijden als niet alleen de besluitvorming maar ook de commandostructuur hiërarchisch is.
Dat militairen werden ingezet om de dijken te versterken, was dan ook geen toeval. Een crisis vereist een militaire organisatiestructuur, gericht op snelheid en efficiëntie van de uitvoering. Geen Poolse bruiloft dus. Burgermeesters, Commissarissen van de Koningin en dijkgraven hadden verregaande bevoegdheden en gaven orders die direct werden gehandhaafd. Tijdens de ontruiming ging de politie goed gecoördineerd alle huizen af om te kijken of deze echt wel leeg waren.
Hoe kan het dat we sinds maart in een enorme crisis zitten maar het poldermodel nog altijd floreert? Dieptepunt is de weigering van het verzoek tot vaccineren door bedrijfsartsen en arbodiensten. Ook dat deel van de vaccinaties is nu grotendeels bij de GGD ’s terecht gekomen, waardoor de totale vaccinatiecapaciteit niet groter is geworden.
In het poldermodel doe je verzoeken, bij crisismanagement geef je bevelen. Stel dat die militairen op de dijk van Ochten ook eerst hun mening hadden moeten geven over die zandzakken. Of erger nog: hun vakbondsvertegenwoordiger. Is dat niet slecht voor je rug? En hoe zit het eigenlijk met de werktijden? Dan was het land al drie keer onder gelopen. De situatie is nu niet anders. De Engels variant heeft in London tot de noodtoestand geleid. Ambulances staan in rijen te wachten voor het ziekenhuis. Er is een gerede kans dat deze virusvariant ook in Nederland huis gaat houden en dat we over een maand in dezelfde situatie zitten. Ons land verkeert in een grote crisis. Het vaccinatieprogramma is onze belangrijkste crisismaatregel. Mobiliseer alle vaccins ter wereld en zorg dat er bij ieder vaccin dat de grens passeert een ontblote bovenarm staat te wachten.