Column Giel van Strien – Systeemcrisis
Er is helemaal geen coronacrisis. Was het maar waar, zou ik bijna zeggen. Was het maar waar dat we een tijdelijk probleem zouden hebben. Was het maar waar dat we met een vaccin of een medicijn al onze problemen zouden kunnen oplossen. De situatie is echter ernstiger dan een hardnekkige epidemie en onze worsteling hoe daar het beste op te reageren. De coronacrisis maakt alleen maar nog beter zichtbaar wat er werkelijk aan de hand is: een systeemcrisis.
Een systeemcrisis ja. Wat is dan het systeem? Onze manier van leven, onze wijze van produceren en consumeren, dat is het systeem. En dat systeem is gebaseerd op kapitalistische drijfveren als hebzucht, winst, nog meer winst en woekerwinst. Maar doordat dit systeem roofbouw op onze omgeving, en uiteindelijk op onszelf, pleegt zijn we in deze crisis beland.
Wat we met een romantische definitie landbouw noemen, heeft niets meer met het oorspronkelijke boeren te maken. Boerderijen zijn eigenlijk industriële complexen waar zeer intensieve veeteelt of gewassenteelt wordt bedreven. In de drang naar winst en om concurrentie vol te houden leven veel te veel dieren in te kleine ruimte, als je dit al leven zou kunnen noemen. Maar daarbij gaat het niet alleen om dierenleed, de intensieve veehouderij blijkt een bron van besmettingen die ook schadelijk voor de menselijke gezondheid is. Eerst was er de Q-koorts en nu ook sloeg Covid-19 het hardste toe op de plek waar de intensieve veehouderij het grootste is: het oostelijke deel van Noord-Brabant. Maar let ook eens op velden vol gewassen, er is geen dierlijk leven meer te bekennen waar vroeger vogels en klein wild leefden. Het land is zo dood als een pier geworden. Als je deze intensieve landbouw op kaarten dezelfde kleur zou geven als bedrijventerreinen of – wellicht beter nog – industriële gebieden als de Botlek, dan zou je pas zien hoe overbelast ons land is.
Maar ook onze consumptiedrang kent geen grenzen. Het vliegtuig pakken voor een weekendje Barcelona was de normaalste zaak van de wereld geworden. Twintigers, aan het begin van hun carrière, en dus niet per se grootverdieners, weten niet beter. Terwijl het nog maar een paar decennia geleden is dat een vliegreis duur en een luxegoed was. Nu vliegen de motor achter de milieuvervuiling én de verspreiding achter de epidemie blijkt te zijn, vraagt dit om drastisch ingrijpen.
En dat is wellicht makkelijker dan we denken. Het kapitalisme heeft sinds haar ontstaan zo’n 750 jaar geleden talloze crises gehad en overleefd. Sterker nog: de kracht van het kapitalisme is dat het na een crisis in een andere, nog betere vorm weer terugkeert. Maar dat gaat niet altijd vanzelf. Kijk naar de grote crisis van een eeuw geleden, waar schrijnend uitgebuite arbeiders met een gewelddadige opstand dreigden tegen het kapitaal van de industriëlen. Overleg en opbouw van sociale structuren waren het gevolg. Het bleek uiteindelijk de basis te zijn voor onze verzorgingsstaat, die qua veiligheid en welvaart ongeëvenaard in de geschiedenis van de mensheid is.
Er is maar één middel voor een crisis: leiderschap. En daar ontbreekt het nu aan. Of in ieder geval nog aan. We hebben leiders nodig die een toekomst durven schetsen en beslissingen durven nemen. Voor Nederland betekent dat dat het z’n landbouw afschaalt naar het niveau dat nodig is voor het voeden van de bevolking. Daar moet je niet alleen eerlijk over zijn richting de boeren, maar ze ook alternatieven bieden, eventueel in Europees verband. Hetzelfde geldt voor Schiphol en de KLM. Breng het terug tot een voor Nederland economisch noodzakelijk niveau. Ook hier moet je eerlijk over zijn naar medewerkers van Schiphol en de KLM, ze verliezen immers hun bestaanszekerheid. En biedt ze alternatieven en omscholingen. Want ondanks de paar miljard steun van de Nederlandse regering maakte KLM vorige week bekend dat er 5.500 banen gaan verdwijnen. Dus je kunt geen geld in een bodemloze put blijven gooien. En je kunt beter nu de werknemers ondersteunen voordat ze straks bij de derde of vierde coronagolf berooid op straat komen te staan.
En investeer in de infrastructuur voor nieuwe technologieën en sectoren waar Nederland goed in is geworden. Vooral in de kennisregio Eindhoven is een groeibriljant op het gebied van software en andere moderne technieken. Maar met de TU in Delft hebben wij ook een prima basis in onze regio. En als het over crisis en veranderen gaat, is het bekendste bedrijf uit Eindhoven misschien het beste voorbeeld: ooit koploper in de verkoop van gloeilampen, toen uitvinder en producent van de cd en nu ontwikkelaar van geavanceerde medische apparatuur. Aanpassen, dan is het goed.