Column Han van der Horst – Gekozen burgemeester
Lieve
mensen, U hebt het allemaal wel gehoord: Achmed Aboutaleb gaat op voor nog eens zes jaar burgemeesterschap in Rotterdam. Op die manier vindt de grootse afscheidsreceptie in 2026 plaats want tegen die tijd zullen we corona wel onder de knie hebben. En anders is er geen geld meer voor een afscheid want dan heeft zoveel jaren anderhalve meter economie ons allemaal aan de bedelstaf gebracht.
Leefbaar Rotterdam stemde tegen de herbenoeming omdat die partij vindt dat de bevolking nauwer betrokken moet worden bij burgemeestersbenoemingen. In de meeste landen worden die namelijk niet benoemd maar door de bevolking gekozen. Of op zijn minst door de gemeenteraad.
Bij ons is dat niet zo en dat komt door Napoleon. Toen hij in 1810 Nederland bij zijn keizerrijk annexeerde, voerde hij meteen tot in de bestuurlijke details Franse toestanden door. Daar hoorde een benoemde burgemeester bij, een maire. Er kwam een gemeentelijke herindeling tot stand. Vervolgens ontving een prominente inwoner per brief de mededeling dat hij benoemd was tot maire. Dat was geen onverdeeld genoegen want het maakte je verantwoordelijk voor alles wat er in je gemeente mis ging. Ook moest je de landelijke wetten uitvoeren, bijvoorbeeld jong volwassen mannen oproepen voor de militaire dienstplicht. Of grote feesten organiseren op de verjaardag van de keizer, de keizerin en hun pas geboren zoontje. Weigeren was onverstandig want dan kwam je op een zwarte lijst terecht. Dan ging de keizerlijke spionagedienst eens in je verleden graven en op het postkantoor de door jou verstuurde brieven openen.
Napoleon kwam in 1813 ten val maar zijn opvolger in Nederland, koning Willem I was een groot bewonderaar van het Franse bestuurssysteem, dat hij zoveel mogelijk handhaafde. Hij zag burgemeesters op de allereerste plaats als vertegenwoordigers van de centrale macht en niet als woordvoerders van de lokale bevolking. Vandaar dat werd vastgehouden aan benoemde burgemeesters – tot op de huidige dag.
Als U zegt, dat is allemaal uit de tijd, we leven potverdrie in de eenentwintigste eeuw. Wij willen eindelijk onze burgemeester wel eens kiezen, dan hebt U volkomen gelijk. Dit systeem is uit de tijd. Maar tegelijkertijd moeten we dan wel weten waar we aan beginnen. Het takenpakket van burgemeester Aboutaleb – orde bewaren, raad en college voorzitten – past niet zo goed bij een gekozen functionaris. Tegenwoordig staat de burgemeester zo niet boven dan toch wel buiten de lokale politiek. Hij is een een makende factor en vertegenwoordigt tegelijk het centrale gezag. Wordt hij gekozen, dan staat hij niet meer naast maar juist midden in de politiek. Dan moet je ook zijn of haar rol veranderen. Anders loopt alles vast. Er zijn heel wat vragen die je eerst moet beantwoorden voor je kunt besluiten burgemeesters voortaan te kiezen.
Hoe verlopen de verkiezingen? Gaan wij voor het Engelse systeem waarbij de kandidaat met de meeste stemmen automatisch verkozen is? Of doen we het op zijn Frans met meer stemrondes, tot er tenslotte één kandidaat over blijft met meer dan de helft van de stemmen? Zit die burgemeester dan automatisch zijn hele ambtsperiode uit of kan hij net als de minister president door een raadsmeerderheid ten val gebracht worden? En dan? Zijn er dan vervroegde verkiezingen voor een opvolger of moet een burgemeester dan proberen het vertrouwen van de raadsmeerderheid te herwinnen door een of meer wethouders te vervangen? Of doen we het op zijn Amerikaans? Dan blijven de gekozen burgemeester en zijn team altijd aan. Het enige wat de gemeenteraad kan doen om hem de voet dwars te zetten is te weigeren zijn begrotingen goed te keuren.
Slotvraag: is dat nou allemaal zo ideaal of kunnen we beter naar andere manieren zoeken om het lokaal bestuur te democratiseren? Denk daar zo meteen in bed nog eens over na, lieve mensen. Dan valt U vast meteen in slaap.