Column Joop van der Hor – Vrijwillig naar Duitsland, bestaat dat?
Op vele plekken waar in voorbijgaande jaren tientallen mensen zich op 4 mei verzamelden om de doden te herdenken, op 5 mei de bevrijding te vieren en op 14 mei stil te staan bij het bombardement op Rotterdam, is 75 jaar Vrijheid in stilte gesmoord. Op de Dam, Plein 1940. Waalsdorper Vlakte en tal van andere herdenkingsplaatsen in Nederland was een oorverdovende stilte te horen. Geen 2 minuten maar 24 uur! Een dergelijke stilte dreigde ook de herdenking van het bombardement op Rotterdam te verstoren. 14 dichters hebben echter gemeend om op 14 mei niet stil te zijn maar hun stem in licht verzet te laten klinken. Zij weigerden hun mond te laten snoeren door een onzichtbare vijand genaamd Covid-19.
Samen met Rotterdammer Michel Siep ben ik de initiatiefnemer van ‘Het lint van gedichten door de stad’. In minder dan 12 uur werd ‘Het Lint’ gestalte gegeven en door videograaf Roel van Deursen vastgelegd op film en social media. Het materiaal is net als Rotterdam; rauw, ruw, puur en met straatgeluiden en interrupties op de achtergrond. Niets gepolijst, hup in 1 keer zoals ze het in Rotterdam zeggen ‘op de film gepleurd’, zoals het een 0 budget productie zonder enige subsidie betaamd. De 14 dichters droegen op een locatie naar keuze een eigen gedicht voor of een passend gedicht van een collega. Samen met de kijkers maakten zij zo een nieuwe herinnering door het verleden toekomst te geven!
Het idee hiervoor kwam voort uit een mix van teleurstelling en boosheid. Michel Siep schreef een pittig bericht waarin hij flink uitpakte richting onder meer burgemeester Aboutaleb die op 4 mei in een lege Grote- of Laurenskerk in hartje Rotterdam bijna stiekem een toespraak hield die door RTV Rijnmond uitgezonden werd maar door weinigen werd bekeken. Michel legde bloemen neer bij het beeld van de Vallende Ruiter aan de Pleinweg op Zuid waar op 12 maart 1945 twintig willekeurig opgepakte mannen door de Duitsers werden gefusilleerd en schreef zijn frustraties van zich af op Facebook. Want er waren geen notabelen om 2 minuten voor 8, geen toespraken, geen ‘Last Post, kortom niets van een herdenking en dat na 75 jaar! Ik las zijn boosheid en begreep zijn verdriet. Mijn moeder was 13 jaar oud toen de bommen uit de Duitse vliegtuigen naar beneden vielen en de oude stadsdriehoek nagenoeg volledig vernietigden. Annie Timmermans werd als door een wonder gespaard terwijl om haar heen de huizen als fakkels branden en overal doden en gewonden op straat en tussen het puin lagen.
Wat nog overeind stond werd als offer voor de stadsvernieuwing alsnog gesloopt op een paar gebouwen na waaronder het stadhuis, het postkantoor en de geblakerde muren van de Laurenstoren met kerkschip. Haar vader Jan Timmermans, mijn opa dus, werd eind 1944 per ongeluk doodgeschoten door ‘Friendly fire’. De kapitein van de sleepboot Charlois werd doorzeefd. 43 kogelgaten in zijn lijf kan ik echter geen Friendly Fire noemen.
Terug naar de Facebook-tirade van Siep. Ik schreef hem terug dat ik zijn boosheid wel kon begrijpen maar de omstandigheden rondom het coronavirus werkten natuurlijk ook niet mee. ‘Kunnen we dan helemaal niets doen Joop? Laten wij ons het zwijgen opleggen door een nieuwe, onzichtbare vijand?’ Nee dus! Ik stelde voor om onze teleurstelling om te zetten in iets positiefs en schreef een groep mij bekende dichters en vrienden aan wat tot gevolg had dat op 14 mei 2020, precies om 13.27 uur, 80 jaar na dato, een bijzondere herdenking van het bombardement op Rotterdam viraal ging en tot in lengte van tijden op internet en You Tube te zien en vooral te horen is. En gelukkig maar dat we dit hebben gedaan want ’s avonds bleven ook de lichten van de gemarkeerde brandgrens van Rotterdam uit omdat de gekleurde lampjes niet op tijd waren gearriveerd. Herdenken in Rotterdam, angst en armoede troef!
Ik heb deze column voor het radioprogramma De Late Avond geschreven op 24 mei 2020, direct na thuiskomst uit Duitsland waar ik geheel vrijwillig naartoe ben gegaan om het achter, achter kleinkind van mijn opa, na meer dan 11 weken quarantaine te bezoeken. In mijn lieve kleine Frida, nu 3,5 jaar oud, zie ik de liefde en de kracht om samen één te zijn. Mijn zoon woont in een klein dorpje in de buurt van Wuppertal, samen met zijn Duitse vrouw, hun dochtertje en nummer twee op komst. Frida, haar naam klinkt als Vrede, is, zoals het Wilhelmus aangeeft’ van Duitsen bloed. Mijn opa zou het niet anders hebben gewild. Hij zou hebben gezegd: ‘opdat we vergeven, maar niet vergeten’.
De film ‘Het lint van gedichten’ is hier te bekijken via You Tube of de speciale facebookpagina Herdenking van het bombardement op Rotterdam.