Column Han van der Horst – 10 Mei is niet zomaar een dag!
Lieve mensen, het is vandaag de tiende mei en daar staat eigenlijk niemand bij stil. Toch begon op die dag – of liever gezegd in de heel vroege ochtend – voor Nederland de Tweede Wereldoorlog. Mijn moeder vertelde er wel eens over. Ze zei dan: ¨We hoorden op straat mensen roepen: ¨Het is oorlog. Het is oorlog¨. Ik was nog maar een kind en ik kon het mij goed voorstellen, dat geroep. Zou het echt zo gegaan zijn? Of hebben mijn moeder, haar broer en oma het gewoon ´s-ochtends op de radio gehoord? Mijn moeder vertelde ook wel eens dat zij op bezoek ging bij een joodse familie, waarvan ze de dochter kende. Ze kreeg dan koekjes met gember. Later was dat gezin weggehaald. ¨Ja daar kon je niks aan doen¨, besloot mijn moeder dan. Over iets anders vertelde ze helemaal niets. De verschrikkelijke zorgen die ze zich gemaakt moeten hebben over opa. Opa was namelijk hofmeester op de grote vaart. Zijn schip was begin mei uit Vlissingen vertrokken. Er was voorlopig geen kans op dat hij naar Nederland kon terugkeren. Inderdaad zou het tot 1946 duren voor hij weer de straat in kwam. De Nederlandse regering in ballingschap gaf alle zeelieden vaarplicht. Ze moesten ondanks de dreiging van Duitse en Japanse duikboten met hun torpedo´s helpen bij de bevoorrading van de geallieerde troepen. Mijn opa werd tweemaal getorpedeerd. In beide gevallen maakte zijn schip deel uit van een konvooi zodat hij snel kon worden opgepikt. De kans is ook groot dat de aanvallende duikboten naar de kelder zijn gejaagd door de oorlogsschepen die zulke konvooien begeleidden. Het was een aanpak uit de gouden eeuw die ook in de Tweede Wereldoorlog zijn diensten bewees. Nu hij twee keer de dood in de ogen had gezien, kreeg mijn grootvader een walbaan in Londen. Eenmaal terug in Nederland zegde hij het actieve zeemansleven vaarwel. Hij werkte bij de roemruchte Verenigde Nederlandse Scheepvaartmaatschappijen, de VNS, als walhofmeester. Dit betekende dat hij verantwoordelijk was voor de bevoorrading van schepen. Opa deed inkoop. Hij vertelde dat hij in Caland West gezeten had of bij de Old Dutch. Zakenlunches waren onderdeel van zijn werk. Hij kleedde zich piekfijn in een driedelig kostuum en ging nooit zonder een hoed op de deur uit.
Hoe hadden oma, mijn moeder en haar broer zich tijdens de bezettingsjaren staande gehouden? De Duitsers verboden de rederijen aan de gezinnen van zeelieden de gave van hun mannen uit te betalen omdat ze voor de vijand voeren. Op een bedragje dat gelijk was aan werklozensteun na. Daarom werd er door kapitein Abraham Filippo van de Statendam, die in de meidagen van 1940 door Nederlandse kanonnen in brand geschoten was, de Zeemanspot georganiseerd, een illegaal fonds waaruit de gezinnen van zeevarenden ondersteuning genoten in de vorm van een lening. Opa heeft die later terugbetaald met de spaarpot die hij na vijf jaar afwezigheid en hard werken mee naar Nederland bracht. De Zeemanspot groeide later uit tot de bank van het verzet, die werd geleid door de gebroeders Gijs en Walraven van Hall. Bekijk de mooie en spannende speelfilm over hun leven op Netflix.
In de hongerwinter hebben oma, mijn moeder en haar broer het vreselijk slecht gehad. Oma had al dikke benen wat op hongerhoedeem wees. Eenmaal ruilde zij een ring met een edelsteen voor een zakje bloem, dat later cement bleek.
Aan dit soort dingen denk ik nu op de tiende mei. Van alles door elkaar. Ook over mijn vader die aan de arbeidsinzet niet kon ontsnappen. Zo nu en dan op een verjaardag zei hij ineens: ¨Heinz und ich haben einen kranken Holländer geslagen dat ie pieieiepte. Hij vertelde ook over een maat die eens in de soep voor de moffen gepist had. En hoe boven Düsseldorf na een zwaar bombardement vanwege de stof twee dagen lang de zon niet te zien was. Zulke fragmenten. Soms liep mijn opa door het huis en dan zong hij: ¨O Pannekoekstraatje¨ op de wijs van de bekende Engelse music hall deun It is a long way to tipperary Hoe het verder ging weet ik niet. Hij zelf ook niet geloof ik. En we luisteren nu naar It is a long way to Tipperary. U merkt dat het een heel ander soort lied is dan U dacht. https://www.youtube.com/watch?v=ztwNogPha6I