Column Joost Kievit – Winter
Winter, wat stelt het nog voor? In mijn jeugd vroor het vaak dat het kraakte. De hele winter kon je schaatsen. Je kon soms kilometers over de bevroren Grevelingen lopen. Ingesneeuwd raken was een feest. Je kon niet naar school. Ruim 60 jaar geleden werkte ik een tijdje in de bouw. M’n vader en broers waren ook bouwvakker en in de winter waren ze soms maanden thuis. Vorstverlet heette dat. Een soort betaald verlof. Dat is verleden tijd. Woorden als insneeuwen en vorstverlet raken in de vergetelheid. Nu hebben we kwakkelwinters.
Vroeger leerde je ook dat het klimaat stabiel was. Dat veranderde niet binnen het tijdsbesef van een mens. Het was afhankelijk de plek op de wereld, maar de zogenoemde klimaatzones bleven waar ze waren. Ze bepaalden het weer, de seizoenen en welke planten er groeiden en welke dieren er leefden. Dat was toen. Nu is het anders. Het klimaat verandert. Ik zie het gebeuren in de korte periode van mijn leven. Klimaatgordels schuiven op en de natuur verandert mee. Of niet, als soorten planten en dieren niet mee kunnen komen dan zijn ze gedoemd om uit te sterven.
De meeste mensen hebben het niet in de gaten, maar er is een volksverhuizing gaande. En dan heb ik het niet over mensen. De miljoenen klimaatvluchtelingen, daar gaat het nu niet over. Ik heb het nu over planten en dieren. Een ander soort migratie. Planten en dieren uit subtropische gebieden komen onze kant op. Er broeden steeds meer Steltkluten in ons land. Er zijn veel meer IJsvogels. Die hadden vroeger maar een kleine kans om een winter te overleven. In dicht gevroren water is het slecht visjes vangen.
Een mooi voorbeeld onder de plantensoorten is de Bijenorchis. Een prachtige plant. Erg fotogeniek. Hij hoort tot een groep wilde orchideeën waarbij de bloemen op insecten lijken. Bijen worden gelokt, proberen te paren en bestuiven zo de plant. Zo’n 50 jaar geleden gingen kennissen van mij naar Zuid-Frankrijk met vakantie, onder andere om de Bijenorchis te fotograferen. Nu kun je dat gewoon in eigen land doen. De Bijenorchis is dus ver naar het noorden opgeschoven. Hij kon dat doen. Hij maakt ragfijn zaad dat kilometers door de wind meegenomen wordt. Het zaad moet dan op een geschikte plek terecht komen, ontkiemen, twee jaar groeien en opnieuw zaad verspreiden. Zo kwam deze plant sprongsgewijs onze kant op. Veel andere soorten lukt dat niet en die komen in de knel
Van een Bijenorchis wordt ik wel blij. Voor veel andere immigranten ligt dat anders. Diersoorten die in tropische en subtropische gebieden besmettelijke ziekten verspreiden schuiven ook op naar het noorden. De Aziatische tijgermug wordt steeds vaker gezien in ons land. Dat is minder goed nieuws. Onze eigen natuur komt verder onder druk. Soorten die niet van warmte houden vertrekken. Bijvoorbeeld de kemphaan en de velduil. En voor veel dieren is de winter van oudsher een rustpauze. Ze gaan in winterslaap of op andere manier in een ruststand.
Die rust wordt verstoord door de warme winters. Midden in de winter zien we vliegende vlinders, de hele maand december vlogen er hommels op zoek naar bloeiende planten die er nauwelijks zijn. Dat vraagt heel veel energie en wie uitgeput raakt. Die sterft. Het insectenleven neemt dramatisch af in ons land. In 30 jaar zo’n 75 tot 80 % minder. Ook vleermuizen, egels en padden komen vaak niet goed tot rust of worden te vroeg wakker. Er is dan niet voldoende voedsel en ze teren in op hun reserves en ook bij die dieren zien onderzoekers een snelle achteruitgang. Sinds 2008 is de Gewone pad met 60% afgenomen. Een race naar de ondergang, lijkt het.
Het gaat ook mis met de timing. Door een eeuwenlange ontwikkeling zijn dieren op elkaar ingespeeld geraakt. Als voorbeeld: op het moment dat er heel veel rupsen zijn, hebben ook de koolmezen jongen. Dat gaat uit de pas lopen door klimaatverandering. Met als gevolg een rupsenplaag en geen eten voor de koolmezen. De natuur zit vol van dat soort relaties die verstoord raken. Dat gaat ten koste van natuurlijke evenwichten en processen. Het functioneren van onze leefomgeving is in het geding.
Waar dat uiteindelijk toe leidt? Joost mag het weten is een gezegde. Maar ik weet het niet. Dagelijks zijn duizenden wetenschappers over heel de wereld bezig om zicht te krijgen op de gevolgen van klimaatverandering. Dagelijks waarschuwen ze voor de risico’s die we als mens lopen. Het is een vorm van Russische roulette op wereldschaal waarover ik me ernstig zorgen maak.